Son yıllarda, bilimsel ve teknolojik geliÅŸmelerin oldukça hızlanması akıllı telefonlar, bilgisayar, ıpad, epad gibi internet teknolojilerinin kullanıldığı ürünleri günlük yaÅŸantımızın vazgeçilmez parçaları haline getirmiÅŸtir. Bu durum bilgiye daha hızlı ve daha kolay bir ÅŸekilde eriÅŸilebilmesi gibi kolaylıklar saÄŸlaması, dinlenme ve eÄŸlence aracı olmasının yanında özellikle çocuklar üzerinde fiziksel ve ruhsal zararlı etkiler ortaya çıkarmaktadır.

Çocukların büyük bir kısmının konuÅŸmaya ve yürümeye baÅŸlamadan önce akıllı telefon ve tablet kullanmaya baÅŸladığını görüyoruz. Bunu ilk olarak belki farkında olmadan belki de birkaç kereden bir ÅŸey olmaz düÅŸüncesiyle anne, baba veya çocuÄŸun yakın çevresindeki kiÅŸiler yapıyor. “Ä°ÅŸte ÅŸu filmi izlerken yemeÄŸini yesin, daha iyi yiyor” diyerek pasif bir ÅŸekilde kullanmasını saÄŸlayarak yaptığımız gibi “biraz bakıversin de dinleneyim, iÅŸimi halledeyim veya bir arkadaÅŸ ortamında iki laf edeyim” diyerek aktif bir ÅŸekilde çocuÄŸa akıllı telefon veya ıpadi vererek de yapıyoruz. Çocuk daha çok küçükken el ile kavrama yetisini kazandığı andan itibaren bir ÅŸekilde tabletlerle tanışıyor. Ä°lk etapta rengi, parlaklığı cazip geliyor, uzanıp almaya çalışıyor, sonrasında ise yoÄŸun görsel uyaranlar karşısında dikkati ve ilgisi giderek artıyor, daha çok ister hale geliyor, hatta onsuz yemek bile yiyemiyor.. Biraz büyüdüÄŸünde ise  kağıt, kalem ve boya gerektiren oyunlar bile artık bilgisayarlarda oynanmaya baÅŸlanıyor ve çocuk “GERÇEK YAÅžAM DENEYÄ°MLERÄ°”nden mahrum kalıyor..

Ä°LK 36 AYLIK DÖNEME DÄ°KKAT!

ÇocuÄŸun ilk bedensel tepkileri, elini uzatması, nesneleri yakalaması, ayaÄŸa kalkması, görme keskinliÄŸi, ÅŸekil ve derinlik algısı, ilk sözcükleri söylemesi, anne ve baba ile ilk sosyal baÄŸların kurulması gibi geliÅŸim aÅŸamalarının temelleri erken dönemde atılır. Genellikle ilk 36 aylık dönemi kapsar. Beyin geliÅŸimi çok hızlıdır ve eriÅŸkin beyninin %80 büyüklüÄŸüne eriÅŸir. Genlerin yanında çocuÄŸun yaÅŸadığı deneyimler beyin geliÅŸimi üzerinde oldukça etkilidir.

Bu sebeplerle, çocuÄŸun ileriki yaÅŸamında saÄŸlıklı bir ÅŸekilde düÅŸünebilme, problem çözebilme, yeni bilgileri öÄŸrenebilme gibi zihinsel becerilere, özgüvene ve sosyal, duygusal açılardan dengeli iliÅŸkiler kurabilme gibi becerilere sahip olabilmesi için mümkün olduÄŸunca bu dönemde olumsuz uyaranlardan uzak tutulması gerekir. Bunu saÄŸlamak için ise yapılacaklar çok zor deÄŸil! Çocukla, bulunan her fırsatta ten teması kurulması, örneÄŸin, birlikte sarılarak uyumak, huzursuz olduÄŸunda bir dokunuÅŸ, ayına uygun cee, saklambaç gibi oyunlar oynanması, küçük küçük öyküler anlatılması, onunla zaman zaman adeta bir yetiÅŸkin gibi konuÅŸulması, kitap okunması gibi “gerçek yaÅŸamda olan etkinlikler” yapılmalıdır. Bunlar, çocuÄŸun beyin geliÅŸimini olduÄŸu kadar fiziksel, duygusal ve sosyal geliÅŸimini de olumlu bir ÅŸekilde etkileyecektir. DiÄŸer türlü, küçük yaÅŸta bilgisayar ve internetle ilgili aktivitelere maruz kalan çocuk sessizleÅŸip yalnızlaÅŸabilir, konuÅŸma ve yürüme gibi motor fonksiyonları gecikebilir, göz ve diÄŸer organlarda problemler ortaya çıkabilir. Ä°leriki yaÅŸamlarında ise dikkat eksikliÄŸi hiperaktivite, agresif ve uyum bozucu davranışlar, ebeveyn-çocuk çatışması, obezite, uyku bozukluÄŸu gibi ciddi sorunlar yaÅŸanabilir.

SONRAKÄ° DÖNEMLER..

36 ay-13 yaÅŸ arası dönemde bilgisayar ve internet kullanımı aile kontrolünde olmalıdır. ÇocuÄŸa bilgisayar veya tableti verip odasına göndermek yerine sürekli denetleyebileceÄŸiniz bir yere örn, oturma odasına sabit bir bilgisayar koyulabilir. “Bilgisayarın başından kalk ve ödevini yap” gibi koÅŸullandırıcı ve tehdit içerikli cümleler çocuÄŸun “ödevler sıkıcı ve sevimsizdir” ÅŸeklindeki düÅŸüncelerini daha fazla pekiÅŸtirecek ve zevk veren bir aktiviteden zevk vermeyen bir aktiviteye geçiÅŸ olarak nitelediÄŸi ders çalışmayı erteleyecek veya yapmayacaktır. Birtakım yasaklar getirmek veya cezalar uygulamak da iÅŸe yaramayacaktır. Bunların yerine, bilgisayar ve benzeri cihazları ve interneti günün hangi saatlerinde, ne kadar süre ile kullanacağı, ödev gibi sorumluklarını da içeren günlük veya haftalık bir plan yapılması uygun olabilir. Ek olarak, bilgisayar veya internet başında ne kadar süre deÄŸil ne amaçla oturduÄŸu, izlediÄŸi ÅŸeyin eÄŸitsel içeriÄŸi olup olmadığı da önemlidir. Çocuk ile birlikte internet başına oturulup, ne izlediÄŸi ve ne yaptığı denetlenebilir ve zararlı olabilecek veya yanlış algılanabilecek durumlar olduÄŸunda çocuÄŸun lehine çevrilebilecek birtakım yöntemler geliÅŸtirilebilir. ÖrneÄŸin, bir çizgi film izliyorsa çizgi film karakterleri veya yaÅŸanılan bir durumla ilgili gerçek yaÅŸam arasında baÄŸlantılar kurularak çocuÄŸun duygu ve düÅŸünceleri daha iyi anlaşılmaya ve olumlu birtakım yönlendirmeler yapılmaya çalışılabilir. Akademik dönem boyunca, eÄŸer mümkünse yalnızca hafta sonları ve günlük 4 saati geçmeyecek ÅŸekilde kullanım gibi bir yol izlenmesi uygun olur.

13-18 yaÅŸ arası ergenlik döneminde ise yine takibin elden bırakılmaması, gerek okulda gerekse aile ortamında birtakım sınırlandırmaların getirilmesi ve özellikle “Ä°nternet Bağımlılığı” konusunda bilgilendirmelerin yapılması oldukça önemlidir. Özellikle bu dönemde internet bağımlılığı, dikkat edilmesi gereken konuların başında gelmektedir. Belirtileri arasında, internet yokluÄŸunda kendini mutsuz hissetme, kullanım süresini kontrol etme güçlüÄŸü, kullanımı azaltma giriÅŸimlerinde kendini huzursuz ve irritabl hissetme, kötü duygudurumunu yatıştırma veya problemlerden kaçmak için internet kullanma, kullanım süresi hakkında baÅŸkalarına yalan söyleme, arkadaÅŸ iliÅŸkileri veya aile ile iliÅŸkilerde bozulmalar bulunmaktadır. Bu konuda çocuk dikkatli bir ÅŸekilde gözlenmeli, takip edilmeli, bağımlılıktan ÅŸüpheleniliyor ise, bir uzmandan destek alınması için baÅŸvurulmalıdır.

TAMAMEN SOYUTLAMAK MÜMKÜN DEĞİL

Günümüzde çocukların bilgisayar ve internetten tamamen soyutlanmasını beklemek de çok da gerçekçi deÄŸildir. Çünkü, bazı okullarda temel eÄŸitime tabletlerle baÅŸlanıyor veya arkadaÅŸlar arasında bir nevi iletiÅŸim kurma, eÄŸlence aracı olarak kullanılıyor. Yapılan araÅŸtırmalarda, özellikle dikkat eksikliÄŸi hiperaktivitesi olan çocukların çeÅŸitli bilgisayar oyunları ile sakinleÅŸtiÄŸi, hoÅŸ bir kontrol ve üstünlük duygusu kazandığı da gösterilmiÅŸtir.

Tüm bunlar deÄŸerlendirildiÄŸinde, geliÅŸimin çok erken dönemlerinde bilgisayar, telefon, ıpad gibi internet teknolojilerini içeren ürünlerin mümkün olduÄŸunca kullanılmaması, sonraki dönemlerde ise birtakım önlemler alınarak çocukların kullanmasını saÄŸlamak olası zararlı etkileri en aza indirecek gibi görünmektedir. Alınacak önlemler arasında kullanımın sınırlandırılması, güvenli internet paketlerinin tercih edilmesi, okullarda bilgilendirme toplantılarının yapılması sayılabilir.

Uzm. Dr. Sevim Hacıarifoğlu Tolunay